Ik heb kinderschaamte
Alles is met elkaar verbonden. Alles houdt verband. Jij en ik. Wij allen samen. Hier en nu. Op deze planeet. Het verleden en de toekomst. En ook, en dat is dan weer een stuk prozaïscher, de stukken die we maken met Het nieuwstedelijk.
We geven dit seizoen onze makers de opdracht om bij elke voorstelling op zoek te gaan naar die verbanden. Er is één begrip dat dit jaar telkens bovendrijft: verantwoordelijkheid.
We starten bij Ademen met de invulling die Sara Vertongen aan deze oefening geeft. Hier lees je wat Adriaan Van Aken triggert in dit woord.
IK HEB KINDERSCHAAMTE
door Sara Vertongen
Na andere, uit het Zweeds, overgewaaide termen zoals vliegschaamte, vleesschaamte, te-lang-douchen-schaamte, autoschaamte, stookschaamte, fastfashionschaamte, is er nu barnskam : baar- of kinderschaamte.
Hoe kan iemand een nieuwe mens op de wereld zetten, terwijl de effecten van de mens op die wereld overduidelijk zijn?
Nu het besef van de impact van het klimaatprobleem is doorgebroken – veel mensen praten over het afgelopen jaar als een 'kantelpunt' – verspreidt ook het besef van de individuele verantwoordelijkheid voor de toekomst van de mensheid zich.
Om de klimaatdoelstellingen van 2050 te halen, mogen we per persoon niet meer dan 2,1 ton CO2 per jaar uitstoten. Onze levensstijl is daarin uiteraard erg bepalend. Het vermijden van trans-Atlantische vliegreizen bespaart 1,6 ton koolstofdioxide-equivalenten per retourvlucht. Autoloos leven bespaart 2,4 ton. Vegetarisch eten 0,8 ton. Als je niet (nog) een kind krijgt, bespaar je echter 58,6 ton, op basis van de milieu-impact van toekomstige nakomelingen.
Als je van deze cijfers uitgaat, staat het krijgen van één kind gelijk aan zo'n 36 trans-Atlantische retourvluchten per jaar.
Maar kinderschaamte gaat voor de meesten niet over hun voetafdruk, maar meer over een soort schuldgevoel: wat voor wereld gaan onze kinderen erven?
Schaamte is dan ook de verkeerde term, denk ik, want het betekent dat je bezig bent met wat andere mensen van jou vinden. Eigenlijk is 'kinderschuld' toepasselijker.
Schaamte en schuld worden vaak in een adem genoemd. Maar er is wel degelijk een verschil.
Schuld gaat over empathie. Wanneer je je schuldig voelt, wil je het gedrag dat pijn bij een ander veroorzaakt heeft, ongedaan maken. Iemand die zich schaamt, richt zich op zichzelf en keert zich naar binnen. Schuld heeft betrekking op de ander.
Ik maakte er in 2020 een korte online voorstelling Influence over (in onze reeks Hoe dan ook) over een bekende Youtubester die dit dilemma aftoetst bij haar volgers. Een onderzoek van de universiteit van Bath uit 2021 blijkt dat 39 procent van jongeren geen kinderen wil omwille van de klimaatcrisis.
Ik vind het vreselijk dat er nu een heleboel jonge mensen zijn die afzien van hun kinderwens omdat ze het gevoel hebben geen andere keuze te hebben en waarvan sommigen zich lijken neer te leggen bij onze ondergang. Ik denk dat we de hoop niet moeten opgeven en omwille van die hoop moeten strijden. Niet enkel voor jouw (toekomstig) kind, maar voor álle kinderen die er nu al zijn en nog moeten geboren worden.
Wat als we ieder verantwoordelijkheid zouden opnemen voor één kind? Het hoeft zelfs niet eens je eigen kind te zijn. Een kind dat dicht bij jou staat. Of eentje dat leeft in een oorlogssituatie. Of een kind die als deel van de toekomstige generatie zal moeten omgaan met de klimaatcatastrofe. Dat is voor mij kinderschaamte of kinderschuld: de wil om dan te strijden voor dát kind.
Wat we doen zal altijd te weinig zijn. Er zal altijd meer leed zijn in de wereld dan je kan oplossen. Er is geen garantie dat de daden die ik stel, de gevolgen hebben waarop ik hoop.
Waarom dan verderdoen als je weet dat het altijd te weinig is? Uit liefde.
Ramsey Nasr vertelde gisteren in Bar Laat op de Nederlandse tv over hoe hij een boek aan het schrijven is over Palestina. En hoe hij dat boek voor zijn pasgeboren dochter wil schrijven. “Er is sprake van vernietiging van Palestijnse kinderen. En de vernietiging van het Palestijnse volk. Hoe ga ik dit uitleggen als zij dit boek kan lezen? Ik ga die vraag krijgen, we gaan die vraag allemaal krijgen: hoe kon dit gebeuren en waarom greep niemand in?”
Ja, ik heb dus kinderschaamte. Ik schaam me voor mijn kind in de zin van dat ik me schuldig voel tegenover haar én verantwoordelijk voor haar toekomst.
Maar net zoals ik mijn vliegschaamte/schuld niet als een belemmering zie, integendeel zelfs, (het biedt nieuwe kansen om anders te reizen en te ontdekken dat je in 6 uur rechtstreeks van Brussel naar Marseille kan treinen bijvoorbeeld) zo zet mijn kinderschaamte me aan tot actievoeren, zodat ik op zijn minst mijn kind in de ogen kan kijken en zeggen “Ja, ik wist het en ik heb mijn uiterste best gedaan er iets aan te doen.”
De belangrijkste zin uit onze voorstelling 9.6, een verweer en de belangrijkste motivator om als klimaatactiviste te blijven strijden voor een radicale systeemverandering is een sms die ik van mijn dochter kreeg nadat ik opgepakt was bij een blokkade in Brussel: “Bedankt mama dat je dit wil doen voor mij”.
Dus blijf ik doen wat er in mijn mogelijkheden ligt. Zoals alweer meedoen met Code Rood 4 en acties tegen de subsidies aan de fossiele industrie.
“Het is de schaamte die me de blik van de ander onthult en mijzelf aan het eindpunt van die blik.” schreef Sartre in Het zijn en het niets.
Ik wil mezelf in de blik van mijn kind graag kunnen zien. En ook in die van mijn achterkleinkinderen.