Domien Van Der Meiren
Odiel

Op parcoursverkenning met Tom en Domien

Gij zijt den domste lummel van de wereld? Geen nood! Indien gij een paar gespierde beenen hebt, indien gij niet bang zijt eenige honderden kilometers in eenen tocht af te leggen, halfnaakt in een rijderskostuum, en als een echte waaghals met uw leven durft te spelen, dan zult gij weldra een rijk en beroemd man worden, en de faam onzer grootste geleerden en kunstenaars zal voor de uwe moeten onderdoen!”

Een veelzeggend, anoniem citaat uit een oude Vlaamse krant. Dat eeuwige roem is weggelegd voor de succesvolle wielrenner, wisten ze blijkbaar toen al. Maar hoe vergankelijk is die ‘eeuwige roem’ in wielerland? Wie kent er vandaag bijvoorbeeld nog Odiel Defraeye, amper honderd jaar geleden misschien wel Vlaanderens grootste wielerheld.

Vlaamse wielergod

Enkele maanden na het zinken van de Titanic, won ‘Frayke’ in 1912 als allereerste Belg ooit de Tour de France. Zo’n stunt zorgde in ons land voor een nooit geziene volkseuforie. De jonge wielergod werd in een open wagen door Brussel gereden. De uitgelaten menigte vormde een mensenhaag van vier rijen dik, door de politie nauwelijks in bedwang te houden. Een jaar later voegde Defraeye nog Milaan-Sanremo toe aan zijn palmares. Onverwacht zorgde de Eerste Wereldoorlog in 1914 voor een abrupte onderbreking van zijn carrière. Na de oorlog bleef een echte comeback uit en in 1924 hing Odiel zijn fiets aan de haak. Hij stierf in 1965 in een bejaardentehuis in Waals-Brabant, als een schaduw van de jonge wielergod die hij ooit was.

Alsnog een comeback

2012 wordt in Roeselare en omstreken hét herdenkingsjaar van Odiel Defraeye, met heel wat bijzondere festiviteiten. Cultuurcentrum De Spil, erfgoedcel TERF vroegen in dat kader ook aan de Queeste om een theatervoorstelling te maken. De partnerorganisaties uit Roeselare kozen doelbewust voor het Limburgse toneelgezelschap. De Queeste maakte in de afgelopen jaren een spraakmakende reeks voorstellingen op basis van grondige research en diepgaande interviews. Bovendien hebben twee leden van het de Queeste-ensemble nog een andere link met Odiel. Acteur Tom Ternest is – net als Odiel – geboren in de Roeselaarse deelgemeente Rumbeke. Regisseur Domien Van Der Meiren is gebeten door de koers en zelf ook een fervent wielertoerist. Nog voor Domien deze zomer met zijn koersfiets de Stelvio in de Dolomieten gaat beklimmen, maakt hij samen met Tom de nieuwe de Queeste-voorstelling ODIEL.

Een parcoursverkenning in vier vragen.

Wat fascineert jullie het meest aan de figuur van Odiel Defraeye?

Tom: Ik vond het een straf verhaal dat hij zijn eerste koers won met een geleende fiets en in plaats van prijzengeld een boerenhesp mee naar huis kreeg. Uiteraard is er ook zijn tot de verbeelding sprekende overwinning van de Ronde van Frankrijk, maar we willen niet enkel de held Odiel belichten. De andere kant van de medaille, zowel in de wielerwereld als in zijn persoonlijke leven, intrigeert ons.

Domien: Op basis van de verhalen en getuigenissen kan je Odiel Defraeye schetsen als een gevallen Icarus. De held blijkt een mens te zijn met kwaliteiten en gebreken.

ODIEL wordt dus meer dan een heldenverhaal?

Domien: Het is ook een kroniek van een interessant tijdsgewricht: de periode net voor de Eerste Wereldoorlog. Een tijd waarin sport zich onttrekt aan de elite en democratisch wordt. In die zin werd het wielrennen ook ingezet in de Vlaamse ontvoogdingsstrijd.

In de voorstelling introduceren we hiervoor enkele markante figuren zoals Karel Van Wijnendale (oprichter van Sportwereld en de Ronde van Vlaanderen), de Rumbeekse parochieherder Pastoor Slosse (belichaming van de tanende katholieke macht) en Jules Destrée (bekend om zijn brief aan de koning: ‘Sire, er zijn geen Belgen’). De sociaal-economische verhoudingen uit die tijd komen ook mooi tot leven via de figuur van borstelfabrikant Jules Vandekerkhove (werkgever en eerste sponsor van Odiel).

Tom: Wat ons ook uitermate fascineert, is dat er niet eens zo veel verschil is tussen de wielerwereld van 1912 en die van 2012.

Hoe ging de researchfase precies in zijn werk?

Tom: We namen een tiental camera-interviews af van waardevolle getuigen. Ieder interview was een bron van informatie en duurde zo’n 1,5 à 2 uur. Helaas hebben we niemand meer kunnen interviewen die Odiel nog persoonlijk heeft gekend. Vaak waren het getuigenissen uit eerste of soms zelfs tweede hand. Daarnaast interviewden we een paar belangwekkende namen uit de wielerwereld en enkele sporthistorici. Zo kregen we een beter zicht op de verschillende aspecten van de wielersport.

Domien: Tussendoor doorploegden we een stapel boeken, artikels, knipsels, foto’s en thesissen. Er zijn twee rijk gedocumenteerde boeken over Odiel Defraeye van auteur Herman Laitem. Die geven een heldere inkijk in de carrière en het leven van Odiel. Maar er zijn ook heel wat interessante publicaties over de wielersport aan het begin van de twintigste eeuw. Een straf boek is bijvoorbeeld ‘De vliegende neger en de kleine koningin’ van Jan Boesman. Het vertelt over de belevenissen van de eerste Afro-Amerikaanse baanrenner in het Europa tijdens de eeuwwisseling. En ook het ontstaan van de Tour de France wordt er treffend beschreven.

Heeft de research prikkelend materiaal voor de voorstelling opgeleverd?

Domien: Absoluut. Zo leerden we bijvoorbeeld uit de interviews dat de wielersport al snel een zéér professionele bezigheid was, een sport waarin bedragen werden gehanteerd die de vergelijking met de dag van vandaag doorstaan. Maar ook dat Vlaanderen er, ondanks de vooruitgang, nog veel tradities en gewoontes op nahoudt als het gaat over de beleving van de wielersport.

Tom: Naast nuttige en historisch accurate informatie leverden de interviews ook heel wat leuke anekdotes en straffe verhalen op. Een van die sterke verhalen inspireerde ons voor de vorm van de toneelvoorstelling. Odiel Defraeye was altijd al gefascineerd door de zee. Hij heeft zelfs lang een hotel uitgebaat aan de Vlaamse kust en had ook een eigen schuit waarmee hij regelmatig op haring ging vissen. Ooit was hij drie dagen en drie nachten vermist op zee. Door de te dichte mist kon hij niet meer terugkeren. Die dikke mist staat in onze voorstelling symbool voor de nevelen van de tijd. Daarin dobbert Odiel rond en overpeinst hij zijn leven.

Domien: Bij het herbekijken van de interviews viel ons vooral op hoe vaak de getuigen het hebben over vergankelijkheid: niet alleen roem is tijdelijk, maar het leven ook.

In aanloop naar de voorstelling bezochten Tom en Domien vorig seizoen heel wat voorjaarskoersen. Met camera en microfoon gingen ze op zoek naar een antwoord op de vraag: Wie is Odiel Defraeye? Deze videotrailers kan je zien op onze website of op de facebookpagina ‘Wie is Odiel?’.